Kunnen kakkerlakken een kernramp overleven?

Feit of fabel? Kakkerlakken kunnen een kernramp overleven. Mijn Engelse collega Matt heeft het uitgezocht. Het eerste wat hij zich afvroeg is, waarom kakkerlakken? Waarom niet sprinkhanen of wespen? “Het is niet gemakkelijk om erachter te komen waar dit idee dat kakkerlakken tegen radioactieve straling kunnen is ontstaan.” En ” …kon geen duidelijke vermeldingen vinden van onderzoekers die kakkerlakken op Ground Zero vonden.”

Dat zei professor May Berenbaum in 2001 in haar artikel ‘Rad Roaches’, een goede plek om de zoektocht naar feiten achter de mythe te starten. Het papieren spoor naar het idee dat kakkerlakken een atoombom ontploffing overleven, kon Matt vrij gemakkelijk volgen, maar de oorsprong van het idee is moeilijker te bepalen. In 1962 vertelde, H. Bentley Glass, een geneticus aan de John Hopkins University, aan de New York Times dat in het geval van een nucleaire oorlog, “de kakkerlak, een eerbiedwaardige en taaie soort, het leefgebied van de domme mens zal overnemen en alleen concurreren andere insecten of bacteriën.”

In 1968 verscheen in The New York Times een ander artikel over kakkerlakken die de aarde overnamen, met een pittige zin: “Een nucleaire oorlog, als die komt, zal niet worden gewonnen door de Amerikanen…de Russen…de Chinezen. De winnaar van de derde wereldoorlog zal de kakkerlak zijn.” Dat was vast leuk om te lezen tijdens het ontbijt.

Met dit soort publicaties, was het niet onlogisch dat het beeld van kakkerlakken en atoombommen in het geheugen bleef hangen, maar waar kwam het idee vandaan? In Google Books vond Matt een verrassend verhaal in een publicatie die Prof. Berenbaum vast gemist had, namelijk het gewaardeerde tijdschrift: Astounding Science Fiction, Vol. 39 No 5 juli 1947.

In deze uitgave staat een kort verhaal getiteld ‘The Figure’ door Edward Grendon. In dit verhaal onderzoekt een groep wetenschappers tijdreizen “om meer te weten te komen over de kakkerlakken.” En ook: “Het heeft de krant niet gehaald, maar een jaar na de New Mexico atoombom test, steeg de insecten populatie op de plek waar de proef werd uitgevoerd plotseling in honderdvoud.” een interessant uitgangspunt voor een Sci-fi verhaal tot nu toe, maar dan gaat de auteur verder met, misschien wel, iets groots…

“New Mexico was niets vergeleken met Hiroshima en Nagasaki. Er zijn immers relatief weinig “echte insecten” in de woestijn en een groot aantal in een Japanse stad. Ongeveer een jaar nadat Japan werd gebombardeerd, zwermden ze plotseling tegelijk uit de steden. Ze kwamen plotseling met miljoenen uit hun schuilplaats. Het is geschat dat ze een paar honderd mensen gedood hadden en opaten voordat ze onder controle werden gebracht.”

Edward Grendon had duidelijk geen entomologische opleiding (of toegang tot de Rentokil Ongediertegids) toen hij dit schreef. Hij gebruikt de woorden insect en kakkerlak en laat ze hetzelfde betekenen. Hij geeft ook aan dat kakkerlakken het zwermende gedrag vertonen, dat je zou kunnen zien bij wespen of sprinkhanen. Matt denkt dat er een aantal redenen zijn waarom dit korte verhaal een beetje meer impact gehad zou kunnen hebben dan ieder ander volksverhaal, maar zit er een kern van waarheid in het verhaal? Daarvoor moeten we begrijpen hoe atoombommen werken.

Een atoombom explodeert door het produceren van een grote hoeveelheid gas uit een kleine hoeveelheid vaste stof. Organismen sterven door de luchtdrukgolf, de impact van granaatscherven en puin, of door directe verbranding.

Kakkerlakken en mensen hebben verschillende biologie en ecologie echter, en hier moet rekening mee gehouden worden, een atoombom ontploft in de lucht om zoveel mensen te doden. Kakkerlakken leven onder de grond of in andere schuilplaatsen, waardoor ze minder kans hebben om te worden geraakt door thermische- en ontploffingsschade bij dergelijke wapens. Het onder de grond wonen, zal hen ook helpen de gevolgen van straling overleven. Radioactieve metalen uit de bom zullen combineren met bodemdeeltjes en op de oppervlakte blijven liggen.

Op den duur zal de radioactiviteit op de oppervlakte afnemen, voorbij een punt dat ze schadelijk zijn voor het leven. Amerikaanse kakkerlakken (Periplaneta americana) kunnen ongeveer 30 dagen zonder voedsel of water leven. Het risico op overlijden door straling zal dan al verminderd zijn. Dit leidt ons naar het laatste stukje van de puzzel, zijn kakkerlakken immuun (of zeer tolerant) voor straling?

In 1919 deed dr. W.P. Davey een aantal interessante experimenten op rijstmeelkevers toen hij werkte voor General Electric Corporation. Hij ontdekte dat lage doses röntgenstraling hun levensduur verhoogde. Kakkerlakken hebben inderdaad een veel hogere stralingsweerstand dan gewervelde dieren, de dodelijke dosis is misschien wel 6 tot 15 maal hoger dan die van de mens. Terwijl ze indrukwekkend meer resistent zijn dan ons, zijn ze niet uitzonderlijk stralingsbestendig in vergelijking met andere insecten, waaronder de fruitvlieg of de rijstmeelkever. Dit wetende, is het begrijpelijk hoe een Science Fiction schrijver op een dergelijk verhaal kon komen. Rijstmeelevers en fruitvliegjes hebben niet dezelfde engheidsfactor als kakkerlakken.

Kunnen kakkerlakken een nucleaire explosie overleven? Het is mogelijk, maar niet altijd. Ook Mythbusters heeft hier onderzoek naar gedaan. Hun fysiologie zorgt ervoor dat ze een grotere kans hebben om een ontploffing te overleven op een veel kortere afstand van Ground Zero dan mensen of andere gewervelde dieren. Daarnaast zal hun ondergrondse en schuilende gewoontes er waarschijnlijk voor zorgen dat ze overleven op afstanden, die andere meer straling tolerante, maar gewoonlijk meer blootgestelde insecten zou doden.